Jazz: Van Miles Davis tot Managementmetafoor

Jazz is meer dan muziek. Het is een levenshouding, een manier van samenwerken, een filosofie van improvisatie binnen structuur. Wat begon in de Afro-Amerikaanse gemeenschappen aan het begin van de 20e eeuw, heeft zich ontwikkeld tot een krachtige bron van inspiratie voor organisaties, leiders en denkers. Van de zweterige jazzclubs in New Orleans tot de boardrooms van hedendaagse bedrijven: de principes van jazz – improvisatie, luisteren, samenspel en swing – blijken tijdloos.

In de managementliteratuur duikt jazz steeds vaker op als metafoor voor wendbare organisaties. Waar traditionele organisaties functioneren als strak geleide symfonieorkesten met een almachtige dirigent, opereren moderne teams steeds meer als jazzbands: met een gedeelde basis, maar met ruimte voor individuele creativiteit en collectieve improvisatie.

Jazz als Organisatieprincipe: Improviseren binnen Kaders

De kracht van jazz ligt in de paradox: structuur én vrijheid, afspraak én improvisatie. Een jazzmusicus kent de akkoordenschema's, maar creëert ter plekke zijn solo. Hij luistert intens naar zijn medespelers en bouwt voort op wat zij aanbieden. Precies deze dynamiek zoeken moderne organisaties: wendbaarheid zonder chaos, creativiteit zonder willekeur.

Jammen in de Boardroom: Lessons from Jazz

In Conducting Narratives stellen Hans Gennerud en zijn co-auteurs dat jazzmuziek meer te bieden heeft aan organisatieontwikkeling dan traditionele managementmodellen. Het gaat om de combinatie van structuur en creativiteit, om het vermogen om te anticiperen én te reageren.

Waar een symfonieorkest volgt wat er op papier staat, experimenteert een jazzband binnen afgesproken grenzen. Die spanning tussen 'de bladmuziek' en 'de jam' is precies wat moderne organisaties nodig hebben.

Jazz in Poëzie en Literatuur: De Soundtrack van het Leven

Jazz is niet alleen een managementmetafoor. Het is ook de soundtrack van rebelse dichters, nachtbrakers en stadsnomaden. J.A. Deelder, Rotterdams nachtburgemeester en dichter, was berucht om zijn liefde voor jazz. In zijn gedichten en verhalen duikt de muziek keer op keer op: soms expliciet, soms als onderstroom.

Miles Davis en de Kunst van het Weglaten

Als er één icoon is die de essentie van jazz belichaamt, is het wel Miles Davis. Hij was niet alleen een virtuoos trompettist, maar vooral een meester in het scheppen van ruimte. Davis' bekendste uitspraak luidt: 'It's not the notes you play, it's the notes you don't play.' Die filosofie – de kracht van het weglaten, van stilte, van ruimte geven aan anderen – is even relevant in de muziek als in het management.

In Plaat voor je kop komt Miles Davis prominent naar voren als een van de jazztitanen die het genre hebben gevormd en getransformeerd.

Fictie en Jazz: Een Literaire Liefdesaffaire

Ook in de literatuur is jazz een geliefd thema. Johan Harstad gebruikt jazz als belangrijk element in zijn roman Max, Mischa & het Tet-offensief. Volgens recensies schrijft hij 'beeldend en gevoelvol' over de muziek, waarmee jazz niet alleen als achtergrond fungeert, maar als emotionele laag die de verhaallijnen verrijkt.

De Jam Cirkel: Van Theorie naar Praktijk

De theorie van jazz als organisatieprincipe is fascinerend, maar hoe zet je het in praktijk? Jitske Kramer introduceerde de 'jamcirkel' als praktisch model om met diversiteit en verschillen om te gaan. Het bestaat uit vijf aandachtsgebieden: onderscheid, macht, waarheid, vertrouwen en lef. Deze principes weerspiegelen precies wat er gebeurt in een goede jamsessie: iedereen laat zijn eigen geluid horen, er is respect voor elkaars positie, verschillende 'waarheden' (interpretaties) worden geaccepteerd, er is vertrouwen in het proces, en het vraagt lef om te improviseren zonder te weten waar je uitkomt.

Conclusie: Swing in Je Strategie

Jazz leert ons dat echte creativiteit ontstaat in de spanning tussen structuur en vrijheid. Het gaat niet om dirigeren óf jammen, maar om het kunstig combineren van beide. Een jazzmuzikant kent zijn akkoorden, maar durft af te wijken. Een goed team heeft heldere doelen, maar ruimte om te experimenteren. Een sterke leider geeft richting, maar laat anderen hun solo's spelen.

Of je nu Conducting Narratives leest voor organisatorische vernieuwing, of je laat meeslepen door de jazzpoëzie van J.A. Deelder in Hardgin – de boodschap is dezelfde: luister, improviseer, vertrouw op het collectief, en laat de muziek ontstaan in het moment. Dat is de essentie van jazz. En misschien ook wel de essentie van goed samenwerken.