De ‘Javaanse psyche’

Psychiaters in Nederlands-Indië waarschuwden rond 1925 met hun theorieën over de ‘Javaanse Psyche’ tegen overhaaste onafhankelijkheid van de kolonie. Omdat hun beschouwingen een ‘wetenschappelijk’ aura aan gangbare opvattingen verleenden, vielen ze in vruchtbare aarde bij conservatieve politieke partijen en genootschappen. Indonesische artsen en psychiaters reageerden furieus en welsprekend op de theorieën over de ‘kinderlijke en impulsieve’ Javanen. Koloniale psychiaters zochten daarnaast doorlopend naar psychische en neurologische verschillen tussen Oosterlingen en Westerlingen. Daardoor ontkwam de koloniale psychiatrie, ondanks de ook oprecht humanitaire intenties, niet aan het oriëntalistische en racistische perspectief van die periode.

De ‘Javaanse psyche’ volgt de loopbaan van de jonge psychiater Chris Engelhard en het leven van zijn vrouw Amy en hun gezin. Door hun brieven en dagboeken luisteren we mee naar de gesprekken in hun omgeving. We volgen Chris’ pogingen tot beter begrip van geestesziekten bij de cultureel zo verschillende Javanen. Maar we volgen ook de moeilijkheden van het leven van een vrouw in Nederlands-Indië, hun persoonlijke drama met een lange reeks sterfgevallen en na hun terugkomst in Nederland een pijnlijke scheiding. Chris Engelhard wordt daarna bijna dertig jaar lang een geliefde en gerespecteerde geneesheer-directeur van de Willem Arntshoeve in Den Dolder.

Marens Engelhard studeerde Moderne Aziatische Geschiedenis en werkte onder meer als directeur van het Stadsarchief Amsterdam en het Nationaal Archief. Hij combineerde brieven en dagboeken van zijn grootouders met psychiatrische vakliteratuur uit de jaren 1900-1940. In 2024 heeft hij voor dit boek onderzoek gedaan op Oost-Java.